Soạn bài Thực hành đọc hiểu Tôi muốn được là tôi toàn vẹn SGK Ngữ văn 11 tập 2 Cánh diều

* Nội dung chính: Đoạn trích muốn gửi tới bạn đọc những thông điệp về con người và niềm hạnh phúc trong cuộc sống: Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi khi con người được sống tự nhiên với sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Bên cạnh đó con người phải luôn luôn biết dấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, giữa nhưng dung tục của thế xác để hoàn thiện nhân cách tâm hồn.

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 102 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

- Đọc trước đoạn trích Tôi muốn được là tôi toàn vẹn, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Lưu Quang Vũ.

- Tìm đọc truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt và cho biết điểm khác biệt quan trọng nhất giữa tác phẩm kịch của Lưu Quang Vũ và truyện cổ tích là gì.

- Đọc nội dung tóm tắt vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt sau đây để hiểu bối cảnh đoạn trích:

Trương Ba (hơn 50 tuổi) là một người làm vườn chất Lưu Quang Vũ (1948 – 1988). phác, nhân hậu, đặc biệt rất cao cờ. Trong một lần đánh cờ, quê ở Đà Nẵng Trương Ba kết bạn với Đế Thích (tiên cờ trên Thiên Định). Mến tải Trương Ba, Đế Thích cho ông một thể hương dặn rằng nếu có gì bất trắc thì thắp một nén, Đế Thích sẽ xuống trần giúp đỡ, nếu thắp ba nén thì sẽ được lên trời.

Do tắc trách, Nam Tào gạch bửa tên Trương Ba, khiến ông phải chết oan. Vợ Trương Ba lấy ba nên hương Đế Thích đã đưa để thấp cho chồng vì thế mà lên được Thiên Định, gặp Đế Thích và kiện về chuyện của Trương Ba. Theo gợi ý của Đế Thích, để sửa sai, Nam Tào cho hồn Trương Ba nhập vào thể xác người hàng thịt ở làng bên vừa mới chết, ngoài 30 tuổi, để được sống lại.

Trú nhờ thể xác hàng thịt. Hồn Trương Ba bị lí trưởng nhân đỏ sách nhiễu vội tiền con trai Trương Ba ngày càng đắc ý, lấn lướt, cỏi thường bố. Đặc biệt, sau một thời gian, Hồn Trương Ba dần dà tiêm nhiễm một số những thói quen sinh hoạt và cả thời xấu của anh hàng thịt. Những thay đổi đô khiển Hồn Trương Ba dần trở nên xa lạ với bạn bè và người thân, ngày càng tự thấm thỏa nỗi đau khổ, sự xấu đi không thể cường lại do tình trạng "bên trong một đẳng, bên ngoài một nèo" của mình. Hồn Trương Ba vô cùng đau khổ và quyết định lựa chọn cái chết, trả lại thân xác cho anh hàng thịt

Đoạn trích sau dãy thuộc cảnh VII và Đoạn kết của vở kịch.

Trả lời:

- Tác giả: 

+ Lưu Quang Vũ (1948 – 1988), sinh tại Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng

+ Tuổi thơ ông gắn liền với mảnh đất Phú Thọ, đến năm 1954 ông và sống và học tập tại Hà.

+ Từ năm 1965 đến 1970 ông vào bộ đội phục vụ trong quân chủng phòng không không quân, một thời gian sau ông xuất ngũ, làm nhiều nghề để mưu sinh.

+ Từ năm 1978 đến khi mất, ông là biên tập viên Tạp chí sân khấu, bắt đầu sáng tác kịch.

+ Sự nghiệp sáng tác

Là một tròn những nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học Việt Nam hiện đại.

Là một nghệ sĩ đa tài làm thơ, vẽ tranh, soạn nhạc...

+ Ông được nhân giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật vào năm 2000.

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính: Đoạn trích muốn gửi tới bạn đọc những thông điệp về con người và niềm hạnh phúc trong cuộc sống: Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi khi con người được sống tự nhiên với sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Bên cạnh đó con người phải luôn luôn biết dấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, giữa nhưng dung tục của thế xác để hoàn thiện nhân cách tâm hồn.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 104 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Chú ý phản ứng của Hồn Trương Ba trước lời nói của xác Hàng Thịt.

Phương pháp:

Tìm ra phản ứng của Hồn Trương Ba khi nghe lời nói của Xác Hàng Thịt.

Trả lời:

Phản ứng của Hồn Trương Ba trước lời nói của xác Hàng Thịt: Trong cuộc đối thoại với xác, hồn ngày càng đuối lí, càng ra vẻ quát tháo, nạt nộ càng chứng tỏ sự lúng túng, bất lực.

Câu 2 (trang 104 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Chú ý sắc thái, giọng điệu của xác Hàng Thịt.

Phương pháp:

Đọc kĩ các lời thoại của Xác Hàng Thịt, tập trung vào ý nghĩa của câu nói và những từ xuất hiện trong dấu ngoặc đơn. 

Trả lời:

Sắc thái giọng điệu: Xác Hàng Thịt nói một cách buồn rầu về việc không phải lỗi tại anh ta, anh ta cũng đáng được trân trọng. 

Câu 3 (trang 105  SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Vì sao càng về cuối, lời thoại của Trương Ba càng ngắn lại?

Phương pháp:

Đọc kĩ các lời thoại về cuối trong đoạn đối thoại của Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt, kết hợp với lời thoại của Xác Hàng Thịt để lý giải được vấn đề.

Trả lời:

Càng về cuối, lời thoại của Trương Ba càng ngắn lại vì ông cảm thấy bất lực, tuyệt vọng đến không biết phải nói gì.

Câu 4 (trang 106 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Lập luận này của Đế Thích có ý nghĩa gì trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm?

Phương pháp:

Tìm ra lập luận của Đế Thích, từ đó rút ra ý nghĩa so với nội dung của tác phẩm. 

Trả lời:

- Lập luận của Đế Thích: Đế Thích nói về việc mỗi con người không ai có thể toàn vẹn mọi việc, ai cũng sẽ phải chịu những khó khăn, khuôn ép, không được là chính mình. 

 Thể hiện ý nghĩa tác phẩm đó là làm sao để được là chính mình, sống đúng với con người mình. 

Câu 5 (trang 106 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Chú ý sự thay đổi trong quan niệm về “Xác” và “hồn” của Trương Ba.

Phương pháp:

Tìm ra quan niệm lúc đầu và hiện tại của Hồn Trương Ba để thấy được sự thay đổi. 

Trả lời:

- Gặp lại Đế Thích, hồn Trương Ba kiên quyết chối từ cảnh sống bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo, nêy rõ khát vọng “Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”.

- Nhưng khi hiểu ra, ông ta lại khuyên Trương Ba nên chấp nhận vì thế giới xung quanh vốn không phải toàn vẹn.

Câu 6 (trang 107 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Suy nghĩ của em về cách hành xử của các nhân vật trên Thiên Đình?

Phương pháp:

Đọc kĩ lời thoại của Đế Thích về những việc mà nhân vật trên Thiên Đình đã làm.

Trả lời:

Những nhân vật trên Thiên Đình dù làm những công việc rất quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến con người nhân gian nhưng lại làm việc tắc trách hoặc chỉ vì cảm xúc cá nhân mà để cho một đứa trẻ con phải chết, làm việc cho có, sửa chữa những lỗi sai một cách vô tội vạ. 

Câu 7 (trang 108 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Em có bất ngờ trước quyết định này của Trương Ba không?

Phương pháp:

Đọc kĩ lời thoại của Trương Ba về câu trả lời, nhìn lại về cách sống và con người của Trương Ba để giải thích quyết định. 

Trả lời:

Em không bất ngờ vì sau khi nhập vào Xác Hàng Thịt, Hồn Trương Ba đã hiểu được dù nhập vào ai đi nữa thì sẽ không thể đồng nhất được, chỉ có Xác Trương Ba mới có thể hợp với Hồn Trương Ba. Nhân vật này đã nhận thức được rõ điều này và không muốn lặp lại bi kịch như trước nữa.

Câu 8 (trang 108 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Chú ý những câu văn mang tính chất triết lí.

Phương pháp:

Tìm ra những câu văn mang tính triết lý (mang bài học sâu sắc).

Trả lời:

- Câu văn mang tính triết lí: 

+ Có những cái sai không thể sửa được…Chỉ có cách đừng bao giờ sai nữa, hoặc phải bù lại bằng việc đúng khác. 

+ Không thể sống với bất cứ giá nào được…

Câu 9 (trang 109  SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Chú ý quan hệ giữa “chết” và “sống” trong Đoạn kết.

Phương pháp:

Đọc kĩ đoạn kết và đưa ra mối quan hệ.

Trả lời:

+ Trương Ba chết nhưng hồn của ông hiện diện trong những đồ vật, trong cây trồng…

Sống và chết có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, nếu còn sống nhưng sống mà không tạo ra giá trị ý nghĩa không ai nhớ đến thì cũng như đã chết. Ngược lại khi chết đi nhưng người nhà vẫn quý trọng, luôn nhớ đến những hình ảnh đẹp thì người đó luôn sống mãi trong lòng mọi người. 

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 109 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Cuộc đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt cho thấy xung đột nào trong Hồn Trương Ba? Em có nhận xét gì về sự thay đổi thái độ của Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Xác Hàng Thịt? Ý nghĩa của sự thay đổi này là gì?

Phương pháp:

Đọc đoạn đối thoại đầu tìm ra sự xung đột, so sánh thái độ lúc đầu và về sau về Xác Hàng Thịt  từ đó rút ra ý nghĩa. 

Trả lời:

Cuộc đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt trong Hồn Trương Ba đã cho thấy những xung đột như:

+ Lời đối thoại: "tôi đã chán cái chỗ ở không phải của tôi… ra khỏi cái xác này, dù chỉ một lát" đã cho thấy sự chán ngất cảnh phải ở trong thân xác người khác. Đó chính là bi kịch bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo.

+ Linh hồn và thể xác đều là hai thứ rất quan trọng và có mối quan hệ mật thiết với nhau. Bất chấp sự phủ nhận yếu ớt của phần hồn, phần xác đã hùng hồn đưa ra những chứng cứ cho thấy hồn Trương Ba cũng tha hóa theo nhu cầu của hắn.

→ Qua đây có thể thấy sự thay đổi thái độ của Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Xác Hàng Thịt từ hùng hồn, kiên quyết đã trở nên yếu ớt hơn sau khi nghe phần xác đưa ra minh chứng.

Câu 2 (trang 110 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Tìm những ví dụ tiêu biểu cho thấy các chỉ dẫn sân khấu có vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ bối cảnh, hành động, tâm trạng nhân vật, sự biến đổi và vận động của xung đột kịch.

Phương pháp:

Đọc đoạn đối thoại, tìm ra những chỉ dẫn sân khấu được để trong dấu ngoặc đơn.

Trả lời:

- Những ví dụ tiêu biểu cho thấy các chỉ dẫn sân khấu có vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ bối cảnh, hành động, tâm trạng nhân vật, sự biến đổi và vận động của xung đột kịch

+ Đoạn chỉ dẫn "Tới đây, bắt đầu lớp kịch.... chỉ còn là thân xác" đã giúp cho việc miêu tả khung cảnh diễn ra việc thay đổi thân xác cho Trương Ba một cách rõ nét, giúp người đọc có thể hình dung dễ dàng hơn.

+ Câu chỉ dẫn "như tuyệt vọng" trước lời thoại "Trời!" của Hồn Trương Ba đã nhấn mạnh tâm trạng của nhân vật trong hoàn cảnh câu chuyện.

Câu 3 (trang 110 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Sự khác biệt đến mức đối lập về quan điểm giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích được thể hiện qua những lời thoại tiêu biểu nào? Sự khác biệt này có vai trò gì trong việc xây dựng xung đột kịch?

Phương pháp:

Đọc đoạn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích để tìm ra điểm khác biệt trong quan điểm, nó đóng vai trò gì (làm cho xung đột kịch như thế nào).

Trả lời:

* Sự khác biệt đến mức đối lập về quan điểm giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích được thể hiện qua những lời thoại tiêu biểu như:

- Đế Thích: Với ông, được sống là tốt rồi nên sống dù đôi khi người ta không được là chính mình vẫn không sao. Do đó, ông đã nói với Trương Ba: "Ông phải sống, dù với bất cứ giá nào".

- Trương Ba: Với ông, được sống là chính mình mới là tuyệt vời nhất. Do đó, ông đã nói với Đế Thích rằng "tôi muốn được là tôi toàn vẹn", "không thể sống với bất cứ giá nào được"). Sống không là mình toàn vẹn "còn khổ hơn là cái chết".

- Trương Ba đã trách Đế Thích rằng: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!” rất đúng đắn vì sự sống chỉ có ý nghĩa khi con người được sống là chính mình một cách toàn vẹn. Việc Trương Ba sống dựa vào xác hàng thịt đã khiến hồn ông trở thành nô lệ cho thân xác và không được sống thật với con người mình.

* Sự khác biệt này có vai trò thúc đẩy cao trào trong việc xây dựng xung đột kịch, nhấn mạnh quan niệm sống của Trương ba.

Câu 4 (trang 110 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Điều gì đã khiến Hồn Trương Ba cương quyết lựa chọn cái chết cho mình? Theo em, cái chết này cho thấy đặc điểm nào của nhân vật trong thể loại bi kịch?

Phương pháp:

Đọc đoạn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích, Hồn Trương Ba đã đưa ra lựa chọn gì, tại sao lại lựa chọn như vậy và qua lựa chọn đó làm nổi bật lên đặc điểm gì của nhân vật.

Trả lời:

Điều khiến Hồn Trương Ba cương quyết lựa chọn cái chết cho mình là ông cảm thấy đau khổ, chán nản và xấu hổ khi phải sống dưới thân xác của Hàng thịt. Trương Ba cảm thấy mình dần thay đổi, trở nên bạo lực hơn, ham vật chất hơn và có những cảm xúc không đúng đắn khi ở bên vợ người hàng thịt. 

Theo em, cái chết này cho thấy đặc điểm bi kịch của con người khi sống mà không được là chính mình của nhân vật trong thể loại bi kịch.

Câu 5 (trang 110  SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Trong truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Đế Thích cho hồn Trương Ba nhập vào anh hàng thịt để sống lại. Vợ anh hàng thịt kiện lên quan, quan xử cho vợ Trương Ba thắng kiện vì người mới sống dậy rất giỏi đánh cờ, không biết mổ lợn. Theo em, vì sao Lưu Quang Vũ đã không lựa chọn cách kết thúc như truyện cổ tích cho vở kịch của mình?

Phương pháp:

Nhớ lại câu chuyện cổ tích, chú ý kết thúc của câu chuyện và so sánh với vở kịch của Lưu Quang Vũ. 

Trả lời:

Lưu Quang Vũ đã không lựa chọn cách kết thúc như truyện cổ tích cho vở kịch của mình vì ông muốn truyền tải thông điệp sống chết là quy luật tự nhiên ở đời, chế không phải là hết. Bằng cái chết, dường như Trương Ba đã gìn giữ được những kỉ niệm tốt lành, đã giữ cho các thế hệ sau niềm tin vào con người, cuộc sống. 

Câu 6 (trang 110 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Em tâm đắc nhất với triết lý nhân sinh nào trong trích đoạn Tôi muốn được là tôi toàn vẹn? Triết lí ấy còn có ý nghĩa như thế nào với cuộc sống hôm nay?

Phương pháp:

Tìm ra các triết lý nhân sinh trong đoạn trích và chỉ ra triết lý em tâm đắc nhất và ý nghĩa của nó với cuộc sống hôm nay.  

Trả lời:

Em tâm đắc nhất với triết lí nhân sinh về quan niệm sống của Lưu Quang Vũ trong đoạn trích Tôi muốn được là tôi toàn vẹn. Được sống làm chính mình mới là điều quý giá nhất. Sự sống chỉ trọn vẹn khi có được sự hài hòa giữa phần hồn và phần xác. Con người để có cuộc sống tốt đẹp hơn phải biết đâu tranh với nghịch cảnh, bảo vệ nhân phẩm và phẩm chất tốt đẹp của mình.

Sachbaitap.com