Soạn bài Thuế máu (Trích Bản án chế độ thực dân Pháp) SBT Ngữ Văn 8 tập 2

Khi phân tích hệ thống hình ảnh ở phần Chiến tranh và "người bản xứ", cần hiểu một đặc sắc trong phong cách văn chính luận của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh : ngắn gọn, chính xác mà giàu hình ảnh, sinh động ; sắc sảo, đanh thép mà thắm thiết, trữ tình. Hệ thống hình ảnh này gắn với hai nội dung tố cáo, đả kích:

- So sánh thái độ của các quan cai trị thực dân đối với người dân thuộc địa ở hai thời điểm : trước chiến tranh và khi cuộc chiến tranh xảy ra. Qua đó, thấy rõ bộ mặt phản trắc hết sức trâng tráo, vô liêm sỉ của bọn thống trị thực dân bịp bợm.

- Số phận thảm thương của người dân thuộc địa đóng thuế máu trong các cuộc chiến tranh phi nghĩa. Ở nội dung thứ nhất, chú ý những từ ngữ, hình ảnh được tác giả đặt trong ngoặc kép (nhắc lại lời lẽ tâng bốc giả dối của các quan cai trị) tạo nên giọng điệu giễu nhại.

Ở nội dung thứ hai, chú ý một loạt hình ảnh xác thực, mang ý nghĩa trào phúng vừa sắc sảo vừa xót xa. Chúng được viết trong cảm hứng mỉa mai chua chát, cay đắng cho số phận thảm thương của người dân thuộc địa khi trở thành bia đỡ đạn phục vụ cho quyền lợi của kẻ cầm quyền.

Phân tích xem hệ thống hình ảnh ở phần này chứng tỏ thái độ, tình cảm gì của người viết, đem tới cho người đọc những nhận thức, cảm xúc như thế nào.

Thuế máu có giọng điệu phong phú, đặc sắc :

- Giọng điệu hài hước, mỉa mai (qua việc nhắc lại những mĩ từ, danh hiệu hào nhoáng mà chính quyền thực dân khoác cho người lính thuộc địa, qua những hình ảnh về số phận thảm thương của kẻ bị bóc lột thuế máu. ..).

- Giọng điệu phản bác mạnh mẽ khi đưa ra những sự thật đập lại bản bố cáo của phủ toàn quyền Đông Dương ở cuối phần Chế độ lính tình nguyện.

- Giọng điệu chất vấn, tố cáo vừa phẫn nộ vừa xót xa ở đoạn đầu phần Kết quả của sự hi sinh.

Chú ý sự hoà trộn các giọng điệu trong cảm xúc phong phú, nóng bỏng của tác giả.

Qua các giọng điệu trên mà nhận xét về mức độ tình cảm căm ghét và yêu thương, phẫn nộ và xót xa của người viết.

Để làm tốt bài tập này, cần hiểu những yêu cầu cơ bản của một tác phẩm chính luận nói chung, cụ thể đối với Bản án chê độ thực dân Pháp là tác phẩm thuộc thể phóng sự điều tra nói riêng. Có thể giải thích sức thuyết phục của Thuế máu qua các phương diện chủ yếu sau :

- Bố cục tác phẩm (chặt chẽ, hợp lí).

- Lí lẽ, lập luận (đanh thép, xác đáng).

- Dẫn chứng (cụ thể, sinh động, gắn với những hình ảnh sống động đầy ấn tượng).

- Lời văn (vừa hùng hồn vừa thiết tha, giàu chất trữ tình).

- Ngôn ngữ (chính xác mà gợi cảm, giàu hình ảnh).