Soạn bài Tổng kết phần Văn (Tiếp theo) SBT Ngữ Văn 8 tập 2

Ba văn bản Chiếu dời đô, Hịch tướng sĩ, Nước Đại Việt ta thuộc ba thể khác nhau của nghị luận trung đại (chiếu, hịch, cáo). Ba tác phẩm này ra đời trong ba hoàn cảnh khác nhau và được viết với mục đích cụ thể khác nhau, nhưng tất cả chúng đều là những áng văn chính luận mang ý nghĩa lịch sử đặc biệt, gắn liền với những sự kiện trọng đại trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc.

- Ba tác phẩm nghị luận này vừa là những áng văn chương bất hủ, vừa là những văn kiện lịch sử quan trọng gắn liền với các tên tuổi chói lọi trong lịch sử dân tộc. Chúng không chỉ mang tư tưởng, tình cảm của các cá nhân kiệt xuất mà còn kết tinh tình thần, ý chí của cả dân tộc trong những thời điểm lịch sử trọng đại.

- Cả ba văn bản Chiếu dời đô, Hịch tướng sĩ, Nước Đại Việt ta đều thể hiện một cách hùng hồn, thiết tha lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần dân tộc sâu sắc.

- Tất nhiên, nét chung này thể hiện ở từng tác phẩm có những nội dung cụ thể riêng biệt. Chẳng hạn, ở Chiếu dời đô, nổi bật là ý chí tự cường của dân tộc Đại Việt đang lớn manh, mong muốn non sông muôn thuở phát triển, vững bền. Nổi bật ở Hịch tướng sĩ là lòng căm thù sục sôi lũ giặc ngang ngược, bạo tàn, là tinh thần quyết chiến quyết thắng của dân tộc. Nổi bật ở Nước Đại Việt ta lại là ý thức sâu sắc, đầy tự hào về dân tộc, là sự khẳng định đanh thép về quyền độc lập tự chủ, về truyền thống văn hiến và anh hùng của đất nước.

Muốn trả lời câu hỏi này, trước tiên cần xác định rõ hoàn cảnh ra đời cụ thể và ý đồ sáng tác của từng văn bản Sông núi nước Nam và Nước Đại Việt ta.

- Bài Sông núi nước Nam được xem là bản tuyên ngôn độc lập thứ nhất của đất nước ta ở thế kỉ XI. Áng "thiên cổ hùng văn" Bình Ngô đại cáo (văn bản Nước Đại Việt ta là đoạn mở đầu bài cáo) cũng là bản tuyên ngôn độc lập hùng hồn của dân tộc ta sau khi đánh đổ ách đô hộ của nhà Minh ở thê kỉ XV. Ý thức về nền độc lập dân tộc là điểm chung của hai văn bản này, nhưng đến Nước Đại Việt ta, ý thức ây đã phát triển cao, sâu sắc và toàn diện hơn nhiều so với Sông núi nước Nam.

- Trong bài thơ Sông núi nước Nam, ý thức về nền độc lập dân tộc được khẳng định ở hai phương diện : lãnh thổ và chủ quyền. Ngoài hai phương diện đó, đến Nước Đại Việt ta, ý thức này được mở rộng, bổ sung bằng các yếu tố mới đầy ý nghĩa : nền văn hiến lâu đời, phong tục tập quán riêng, truyền thống lịch sử anh hùng. Nếu sự khẳng định nền độc lập dân tộc ở Sông núi nước Nam còn mang tư tưởng thiên mệnh (định phận ở sách trời) thì đến Nước Đại Việt ta, nền độc lập dân tộc đã được khẳng định hiển nhiên từ thực tế lịch sử với bao triều đại đã tồn tại, phát triển vững bền, cùng những, tâm gương anh hùng hào kiệt "đời nào cũng có". Rõ ràng, ý thức về dân tộc của Nguyễn Trãi trong Nước Đại Việt ta ở thế kỉ XV đã phát triển sâu sắc, toàn diện hơn nhiều so với ý thức dân tộc trong Sông núi nước Nam ở thế kỉ XI.