Soạn bài Thực hành đọc hiểu Ai đã đặt tên cho dòng sông SGK Ngữ Văn 11 tập 2 Cánh diều

* Nội dung chính: Đoạn trích là hình ảnh của dòng sông Hương thơ mộng, trữ tình đầy chất thơ khi ở thượng nguồn đến khi về với thành phố Huế. Vẻ đẹp của sông Hương hiện lên với từng bước đi trong cuộc hành trình trở về với xứ Huế thơ mộng. Và trong mỗi bước đi ấy, sông Hương như thay đổi, từ một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại trở thành một bà mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở, dịu dàng e ấp bên xứ Huế trữ tình. Qua đoạn trích, người đọc cũng có thể cảm nhận được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng mà Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước.

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 69 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

- Đọc trước văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông ?”, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Đọc nội dung giới thiệu sau đây:

+ “Ai đã đặt tên cho dòng sông ?” được Hoàng Phủ Ngọc Tường viết tại Huế vào tháng 1-1981, rút từ tập kí cùng tên. Bài kí này đậm chất tùy bút.

+ Tác phẩm gồm ba phần, văn bản dưới đây trích phần thứ nhất.

Trả lời:

- Tên Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937.

- Quê quán: Huế.

- Quá trình hoạt động văn học, kháng chiến .

+ Ông học tại Huế hết bậc Trung học, tốt nghiệp trường Đại học Sư phạm Sài Gòn năm 1960 và trường Đại học Huế năm 1964.

+ Năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát li lên chiế khu, tham gia cuộc kháng chiến chống Mĩ bằng hoạt động văn nghệ.

+ Ông từng là Tổng thư kí Hội văn học nghệ thuật Trị Thừa – Thiên, Chủ tịch Hội Văn học Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

+ Năm 2007, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

- Phong cách nghệ thuật:

+ Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí…

+ Lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 69 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Phần 1 miêu tả sông Hương ở đâu?

Phương pháp:

Đọc kỳ phần 1, chú ý chi tiết miêu tả vị trí dòng sông Hương.

Trả lời:

Phần 1 miêu tả sông Hương ở thượng nguồn. 

Câu 2 (trang 70 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Nhà văn đã hình dung về sông Hương như thế nào trước khi nó chảy qua thành phố Huế?

- Hình dung về sông Hương trước khi chảy ra thành phố Huế: 

+ ...sông Hương đã chuyển mình một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm,...

→ Trước khi chảy ra thành phố Huế, sông Hương uốn lượn như một tấm lụa mềm mại, mang nét đẹp trù phú mang bao nhiêu phù sa từ rừng già xuống. 

Câu 3 (trang 71 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Đặc điểm của sông Hương khi chảy trong lòng thành phố Huế là gì?

Phương pháp:

Đọc kỳ phần 3, chỉ ra chi tiết miêu tả sông Hương khi chảy trong lòng thành phố. 

Trả lời:

Lúc qua thành phố Huế, sông Hương trôi đi thực chậm, chảy lặng lờ như điệu slow. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Trên sông vọng lại tiếng hát trong một khoang thuyền nào đó. Sông Hương mang vẻ đẹp vừa trữ tình, vừa trầm mặc gắn liền với lịch sử bi tráng của dân tộc mà trên thế giới không có dòng sông nào như thế. Và trước về với biển sông Hương lưu luyến tình cảm với thành phố Huế ví như nỗi vấn vương của nàng Kiều với Kim Trọng.

Câu 4 (trang 71 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Chú ý các chi tiết thể hiện tình cảm, cảm xúc của nhân vật “tôi”

Phương pháp:

Đọc kĩ phần 3, chỉ ra chi tiết, từ ngữ bộc lộ cảm xúc.

Trả lời:

+ ...Tôi vừa từ trong khói lửa miền Nam đến đây, lâu năm xa Huế, và chính Lê-nin-grát đã đánh thức trong tâm hồn tôi giấc mơ lộng lẫy của tuổi dại...

+ ...ôi, tôi muốn hoá làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thuỷ tinh để đi ra biển. Tôi cuống quýt vỗ tay, nhưng sông Nê-va đã chảy nhanh quá, không kịp cho lũ hải âu nói một điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo. 

+ ...Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố...

Câu 5 (trang 72 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Nét độc đáo của sông Hương sau khi rời khỏi kinh thành Huế là gì?

Phương pháp:

Đọc kĩ phần 3 đoạn cuối, chỉ ra chi tiết thể hiện sông Hương khi rời khỏi thành phố.

Trả lời:

Nét độc đáo của sông Hương sau khi rời khỏi kinh thành Huế là dòng sông không chảy qua tỉnh khác luôn mà đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ.

Câu 6 (trang 73 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Sông Hương hiện lên như thế nào quan các thời kì lịch sử?

Phương pháp:

Đọc kĩ phần 4 đoạn đầu, tìm những chi tiết miêu tả sông Hương qua các thời kỳ lịch sử của đất nước.

Trả lời:

Sông Hương là chứng nhân lịch sử, gắn bó với mọi biến cố của Huế (dòng sông biên thùy thời vua Hùng, dòng sông viễn châu oanh liệt thời trung đại, dòng sông vẻ vang thời Nguyễn Huệ, dòng sông bi tráng thời kì cách mạng tháng Tám).

Câu 7 (trang 74 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Chú ý các biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng để khắc họa sông Hương.

Phương pháp:

Đọc kĩ phần 4, gợi nhớ lại kiến thức về biện pháp tu từ để tìm ra biện pháp tác giả sử dụng. 

Trả lời:

- Biện pháp tu từ nhân hóa “thời gian ngân vang; sử thi viết, nắng đem ra phơi”

→ Khắc họa hình ảnh sông Hương gắn bó với thời kỳ lịch sử dân tộc. 

Câu 8 (trang 74 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Ở đoạn cuối này, sông Hương đã được nhìn nhận từ khía cạnh nào?

Phương pháp:

Đọc kĩ phần 5, tìm ra chi tiết thể hiện miêu tả sông Hương từ phía nào?

Trả lời:

- Sông Hương được nhìn nhận từ phía thơ ca. 

→ Thể hiện sông Hương là cái nôi của âm nhạc Huế. 

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 74 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Nhận xét về nhan đề Ai đã đặt tên cho dòng sông và nêu bố cục bài viết.

Phương pháp:

Đọc kĩ toàn bài, nêu nhận xét về nhan đề và nêu bố cục.

Trả lời:

- Nhan đề Ai đã đặt tên cho dòng sông là một câu hỏi, đây là một nét độc đáo rất riêng của nhà văn, nhằm hướng người đọc biết về nội dung tác phẩm đó là “đi tìm nguồn gỗ của dòng sông Hương”. Qua đó nhấn mạnh đến vẻ đẹp huyền thoại của dòng sông Hương, thể hiện lòng biết ơn đến những con người khai phá vùng đất ấy. 

- Bố cục:

+ Phần 1 (từ đầu đến “quê hương xứ sở”): Thủy trình của sông Hương

+ Phần 2 (còn lại): Vẻ đẹp lịch sử, văn hóa và thi ca của sông Hương

Câu 2 (trang 74 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Hãy chỉ ra đặc điểm và vẻ đẹp của hình tượng sông Hương trong văn bản trên theo bảng sau:

Phương pháp:

Đọc kĩ toàn bài, dựa vào bố cục của văn bản để tìm ra đặc điểm điền vào bảng.

Trả lời:

Câu 3 (trang 75 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Qua việc khắc hoạ hình tượng sông Hương, nhà văn thể hiện tình cảm, thái độ gì đối với quê hương, xứ sở?

Phương pháp:

Đọc kĩ toàn bài, dựa vào nội dung và những chi tiết bộc lộ cảm xúc của tác giả để rút ra tình cảm thái độ của tác giả với quê hương, xứ sở.

Trả lời:

Sông Hương khi chảy vào thành phố có nét đẹp riêng:

- Nếu ở trên, người đọc cảm nhận phần nào vẻ đẹp man dại, dịu dàng, trầm mặc của con sông, thì giờ đây con sông được khám phá, phát hiện ở sắc thái tâm trạng. Sông Hương gặp thành phố như đến với điểm hẹn tình yêu, trở nên vui tươi và đặc biệt chậm rãi, êm dịu, mềm mại.

- Ngòi bút của tác giả đã thực sự thăng hoa khi vẽ nên những hình ảnh đầy ấn tượng, những cảm nhận tinh tế, những liên tưởng, so sánh đẹp đến bất ngờ, lý thú, thể hiện tình yêu say đắm với con sông. Đó là những nét bút thật “dịu dàng, tình tứ, đắm đuối", “chiếc cầu trắng ở thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như một vầng trăng non", sông Hương “uốn một cành cũng rất nhẹ sang cồn Hiến", đường cung ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng “vâng" không nói ra của tình yêu, “nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh" làm dòng sông thêm lộng lẫy, con sông ngập ngừng như có “những vấn vương của một nỗi lòng, không nỡ rời xa thành phố...". Quả đúng như câu thơ của Thu Bồn:

Con sông dùng dằng, con sông không chảy

Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu.

-> Tác giả dành tình cảm yêu mến đặc biệt cho con sông này, thấu hiểu và cảm nhận được vẻ đẹp của dòng sông.

Câu 4 (trang 75 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Hãy chỉ ra và làm sáng tỏ đặc điểm tuỳ bút thể hiện qua văn bản này (cái “tôi” độc đáo sự kết hợp tự sự và trữ tình, ngôn ngữ giàu chất thơ).

Phương pháp:

Đọc kĩ toàn bài, tìm ra yếu tố tự sự và trữ tình thể hiện trong văn bản, qua việc kết hợp đó thể hiện tác dụng gì với nội dung của văn bản. 

Trả lời:

- Tác dụng của sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình trong việc khắc hoạ hình tượng sông Hương và thể hiện cảm xúc của nhân vật “tôi” được thể hiện rõ nét qua đoạn văn tiêu biểu trong văn bản miêu tả lại vẻ đẹp của con sông Hương từ khi ở Thượng Nguồn đến khi chảy qua Huế.

+ Việc miêu tả sông Hương ở nhiều phương diện đã cho thấy sự quan sát tinh tế và tình yêu thương của tác giả với nơi đây.

+ Chất trữ tình được vận dụng rõ nét bởi sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và con người.

Câu 5 (trang 75 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Qua văn bản, người viết gửi đến bạn đọc thông điệp gì? Hãy nêu lên giá trị văn hoá mà em hiểu được từ văn bản.

Phương pháp:

Đọc kĩ toàn bài, nêu quan điểm cá nhân của bản thân về thông điệp và giá trị văn hóa em hiểu được.

Trả lời:

Tác giả đã tô đậm cho con sông Hương ấy bao nét thơ thật dịu dàng, thơ mộng mà hoang dã, đa tình, lịch lãm và cổ kính. Từ góc độ văn hóa truyền thống lịch sử tác giả cũng đã khắc họa sông Hương với nét tính cách đặc biệt qua đó cũng tái hiện lại cho bạn đọc những hình ảnh trong lịch sử và gắn liền với những phẩm chất rất riêng của người Huế. Mà đặc biệt hơn là vẻ đẹp của người con gái Huế luôn nhẹ nhàng, bay bổng mà rất đằm thắm. 

Câu 6 (trang 75 SGK Ngữ văn 11 Tập 2): 

Văn bản đem lại cho em suy nghĩ gì trong việc nhìn nhận vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên quê hương mình? Hãy viết về một cảnh đẹp của quê hương em bằng một đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng).

Phương pháp:

Từ cách miêu tả của tác giả, liên hệ với cảnh đẹp quê hương em và trình bày thành đoạn văn ngắn.

Trả lời:

- Đọc văn bản "Ai đã đặt tên cho dòng sông" đã khiến em suy nghĩ đến vẻ đẹp của thiên nhiên quê hương mình và tầm quan trọng của việc đặt tên cho những địa danh tự nhiên. Một tên gọi thích hợp không chỉ giúp những địa danh đó dễ nhớ và dễ tìm kiếm mà còn giúp gợi lên những cảm xúc đặc biệt khi ngắm nhìn.

Đoạn văn tham khảo

- Mẫu 1:

Tuyên Quang - quê hương em là một vùng đất rộng lớn với nhiều cảnh quan đa dạng và đẹp mê hồn. Một trong những cảnh đẹp mà em yêu thích nhất ở đây chính là thác Na Hang. Khi đến thác Na Hang, chúng ta sẽ được chứng kiến những dòng nước trong vắt cùng với những cánh rừng xanh bát ngát khiến mình cảm thấy như đang đứng giữa thiên nhiên hoang sơ và yên bình. Những vách đá trùng điệp như xây chắc vững giữa dòng nước, mỗi giọt nước rơi xuống vực thẳm đều tạo ra âm thanh tuyệt vời như một dàn nhạc thiên nhiên. Những thác nước cao, nhìn mãi không thấy đỉnh. Đứng phía dưới ngắm lên, những thác nước như những giọt nước mắt không lồ của trời cao đang chảy xuống. Bầu trời trong xanh và nắng rọi tràn ngập tạo nên cảnh tượng tuyệt đẹp khiến em muốn đắm chìm vào đó mãi mãi. Cảm giác thích thú và hạnh phúc khi được đắm mình trong khung cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp của quê hương mình luôn là điều mà em không thể quên được.

- Mẫu 2:

Quê hương em là một thành phố nhỏ nhưng rất rực rỡ và đầy màu sắc với rất nhiều cảnh đẹp. Cứ mỗi dịp lễ là nơi đây lại rộn ràng tấp nập bởi du khách bốn phương đến ghé thăm. Nơi tạo nên sức hút ấy chính là bãi biển tuyệt đẹp mang tên bãi biển Đồ Sơn. Nơi đây là một vùng biển rộng và thoáng đãng. Cũng như những vùng biển khác, ở Đồ Sơn có bãi cát vàng mịn trải rộng, có dòng nước biển xanh trong vắt, mát lạnh, có những hàng cây xanh mướt mắt chạy dọc theo bờ cát. Nhưng chỉ như thế thì vẫn chưa phải là tất cả. Du khách đến với bãi tắm còn là để chiêm ngưỡng bãi đá thú vị ở nơi đây. Dọc theo bãi cát vàng đến xuống dưới nước biển, là rất nhiều những tảng đá, mỏm đá với hình thù khác nhau nằm rải rác. Những tảng đá ấy tạo nên một thạch trận kì quái cho mọi người leo trèo, chụp ảnh. Chính chúng đã tạo nên sức hút kì thú cho vùng biển này. Em rất yêu thích bãi biển của quê hương mình. Bởi nhờ nó mà quê hương em có một dấu ấn trong lòng du khách tứ phương, và nó cũng giúp cho kinh tế địa phương thêm phần phát triển hơn.

Sachbaitap.com